Foodelphi.com Science of Food Engineering
İyot
İnsan vücudunda 20-30 mg bulunur
%75’ i tiroid bezindedir
Kalanı kan, meme bezi, mide mukozasında
Önemli görevleri:
Kemik gelişimi ,
Beyin ve sinir sistemi gelişimi,
Bazal metabolizma hızının ayarlanması
Vücut ısısının sürmesi için gerekli hormonların yapımı
Başlıca Kaynakları
Deniz ürünleri,
Deniz yosunları,
Et, süt, yumurta da toprağa ve suya bağlı olarak bol bulunabilir.
Gereksinim (μg/gün)
O-6 ay 40
6-12 ay 50
1-3 yıl 70
4-6 yıl 90
7-10 yıl 120
11-18 yıl 150
Yetişkin 150
Gebe 200
Emzikli 200
Dünyada İyot Yetersizliği Sıklığı
110 ülkede 1.6 milyar risk altında,
566 milyon guvatrlı (% 10),
Yılda 30 bin bebek ölü doğuyor,
Yılda 120 bin bebek kreten doğuyor.
300 milyon zihinsel geriliği olan var.
Türkiye’de İyot Yetersizliği Sıklığı
Toplam tiroid hiperplazisi 30.5
2. derece prevalans 4.3
3. derece prevalans 1.85
4. derece prevalans 0.54
Tiroid nodül prevalansı 2.8
KADINLAR➔ 8-10
ERKEKLER➔ 2-5
K/E ➔ 3/1
ÇOCUKLAR (6-12 yaş) 9.7 (2.derece )
(Endemi diyebilmek için prevalans % 10 üzerinde olmalı)
İyot Yetersizliğinin Yol Açtığı Sorunlar
Fetüs
Düşükler, Ölü doğumlar, Doğuştan anomaliler,
Perinatal ölümlerde ve bebek ölüm hızında artış,
Nörolojik kretinizm(Mental gerilik, Sağırlık, Şaşılık Felç)
Miksödem kretinizm (Cücelik, Mental bozukluk),
Psikomotor bozukluklar,
Hipotiroidizm
Yenidoğan:
Guvatr,
Hipotiroidi,
Beyin ve sinir sistemi gelişiminde bozukluk
Çocuk ve Gençler:
Hipotiroidi,
Guvatr,
Mental fonksiyonlarda bozukluk,
Büyüme-gelişme geriliği
Yetişkinler:
Guvatr ve komplikasyonları,
Hipotiroidizm,
İyotla uyarılmış hipertiroidizm
Tiroid Hiperplazisinin Komplikasyonları
Hipoaktif nodüler guvatrın habisleşmesi,
Tiroid içi kanama,
Trakeomalazi,
Etraf doku ve organlar üzerine baskı,
Toksik nodüler guvatr,
Estetik kusurlar
İyot Yetersizliğini Telafi Eden Mekanizmalar
Tiroidin iyot yakalama kapasitesinin artması
İdrarla atılan iyodun düşmesi
Bağırsak yoluyla kaybedilen I ve tiroid hormonunun azalması
Tiroid bezinden iyot kaçışının durması
İyot “turnover” hızının artması
T4 den T3 yapımının rT3 aleyhine artması
DSÖ Guvatr Sınıflaması
0: Guvatr yok
1: Baş normal pozisyonda iken, tiroid palpe edilir. Fakat gözle görünür değildir. Tiroid normal iken, nodüler guvatr da bu dereceye dahildir.
2: Baş normal pozisyonda iken, gözle görünür guvatrdır.
Endemik Guvatr Nedenleri
İyot yetersizliği (su ve besinlerde):
Optimal gereksinim: 100-300 μg
Sudaki I ➔ (μg / lt)
İstanbul’da 11
Doğu Karadeniz’de 2.5
Topraktaki I ➔ (μg /100 g toprak)
İstanbul’da 250
Doğu Karadeniz’de 166
Besinlerdeki I ➔ Tüm besinler etkileniyor.
Bazı besinlerdeki I Miktarı (μg/100g)
22
32
Sebzeler
0.54
1.56
Ekmek
1,3
4,0
Meyveler
3,8
26,0
Yumurta
6,7
13,0
Süt ürünleri
1,3
3,0
Kırmızı et
51,5
83,2
Deniz ürünleri
Guvatrlı bölge
Guvatrsız bölge
2. Doğal Guvatrojenlerin Alımı:
A) Sebzeler
a- Cruciferae Ailesi: Lahana (beyaz, kara, bürüksel, çin) turp, karnıbahar, şalgam (thiocyanate, goitrin, Chelori)
b- Liliacea Ailesi: Soğan, sarmısak (Alifatile disülfit)
c- Euphorbiacea Ailesi: Kasava (Cyanogenic glycoside)
d- Şüpheli olanlar: Soya fasülyesi, pancar, havuç, mercimek, marul, bezelye, şeftali, armut, çilek
B) Süt
Goitrin,
Cheilorine,
Thiocyanete
C)Suların içeriği
Sature ve unsature sülfürlü hidrokarbon
3. Aşırı kalsiyum
4. Aşırı flor
5. A avitaminozu
6.Antitiroid ilaçlar ( thiocarbamid, thinomid, PAS)
İyot Yetersizliğinin Düzeltilmesi
1- İyotlu Tuz➔
En yaygın yöntem.
1920 den beri kullanılıyor.
Yıllık maliyeti kişi başına 3-5 cent,
Ülke çapında kullanımı sağlamak zor,
Isı ve saklama koşulları etkili
2- İyotlu Yağ Enjeksiyonu
1980 den beri kullanılıyor.
2-4 ml tek doz intramuskular yapılıyor. 4 yılda bir (3-5 yıl).
Özellikle dağlık ülkelerde yararlı.
40 yaşına kadar tüm kadınlara , 20 yaşına kadar tüm erkeklere uygulanıyor
Enjeksiyon Hepatit B ve AIDS açısından risk taşıyabilir.
Hassasiyet rapor edilmemiş.
Maliyeti yüksek.
3- İyotlu yağ oral alımı
Tek doz 1-2 yıl koruyucu etkili.
Oral doz, enjeksiyonla verilenin ancak ¼’ ü kadar etkili.
4- Diğer Yöntemler
Ekmeğe iyodür veya iyodat katılması,
Potasyum ya da sodyum iyodür tabletleri,
Suyun iyotlanması (içme-kullanma suyu ayrı ise),
İyot Eklenmesinde Metot Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar
1- Hafif şiddetteki IDD ➔
Guvatr prevalansı % 5-20 ,
İdrar I konsantrasyonu >43.5 n.mol/
n.mol creatin
İyotlu tuz 10-25 mg/ kg
2- Orta şiddette IDD ➔
Guvatr prevalansı % 30>,
İdrar I konsantrasyonu 21.8- 43.5 n.mol)
İyotlu tuz 25-40 mg / kg veya
İyotlu yağ (enjeksiyon-oral)
3- Ağır derecede IDD ➔
Guvatr prevalansı > 30%,
Endemik kretinizm % 1-10,
İdrar I konsantrasyonu < 21.8 n.mol )
İyotlu yağ (oral veya enjeksiyon)
Ülkemizdeki Uygulama
1998 yılında çıkan yasayla rafine tuzlara 50-70 mg/kg potasyum iyodür veya 25-40 mg/kg potasyum iyodat eklenmesi zorunlu hale getirilmiştir.
SB projelerine göre 2005 yılına kadar iyot yetersizliği hastalıklarının;
çocuklarda yok edilmesi,
yetişkinlerde 1/3 oranında azaltılması,
yemeklik tuzun % 100’ünün iyotlu üretilmesinin sağlanması planlanmaktadır.
Ham tuz üretimi 1.450.000 ton
Gıdada tüketilen 400.000 ton
Rafine olanı 99.000 ton
Kapasite 160.000 ton
İyotlu olanı % 21.5
İyotlu tuz kullanım oranı (%)
18.2
GENEL
9.6
Kırsal
23.6
Kentsel
18.3
İç
23.6
Kuzey
16.5
Güney
15.6
Doğu
18.6
Batı
İyotlu Tuz Kullanımı İçin Öneriler
İyotlu Tuz ➔Koruma için(Tedavi için değil),
Ağzı kapalı, karanlık, serin yerde saklanmalı
Yemeklere piştikten sonra eklenmeli (Kızartma ile % 20, ızgara ile % 23, kaynatma ile % 60 kayıp oluşur.)
Aşırı iyot alımının olumsuz etkileri çok nadir görülmektedir. Günlük 10 g iyotlu tuz tüketen kişi 500 μg iyot alır. Toksik etki 1000 μg ( l mg) geçmedikçe görülmez.
Sağlıklı yaşam için önerilen tuz 5 g / gün) (Hipertansiyon, Kalp-Damar hastalıkları, Kanser v.b.hastalıklardan korunmak için )
…