1. GİRİŞ

Erik, çok sayıdaki tür ve çeşitleri ile dünyanın değişik iklim bölgelerine adapte olarak yayılma olanağı bulmuştur. Eriğin bu kadar geniş bir alana yayılmasında, tür sayısının çok oluşu yanında, bunların birbirlerinden farklı iklime sahip bölgelerden çıkmış olmaları da önemli rol oynamıştır. Erik kültürü Anadolu’dan Yunanistan’a ve Roma’ya ve oradan da batı ve kuzey batı Avrupa’ya yayılmış ve ilk kolonistler tarafından Amerika’ya götürülmüştür.

Dünya erik üretimi 2008 yılında 10 340 902 ton olarak gerçekleşmiştir. Bunun 248 bin tonunu Türkiye üretmektedir. Türkiye bu üretim değeri ile dünyada Çin, ABD, Sırbistan, Romanya ve Şili’den sonra 6. sırada yer almaktadır.

Erik meyvesi, 6-7 ay gibi uzun bir süre pazarlarda bulunmaktadır. Özellikle yeşil meyve olarak, memleketimizde ilk turfanda ürünler arasında önemli yer almaktadır. Meyvelerinin taze tüketimi yanında, alkollü içki ve konserve endüstrisinin gelişmesi ile komposto, reçel, ezme, marmelat ve meyve suyu yapımında kullanılmaktadır. Bunların dışında kurutularak da pazarlanmaktadır.

Erik çeşitleri genellikle Avrupa (Prunus domestica) ve Japon (çoğunlukla Prunus saliciana) çeşit grupları olarak 2’ye ayrılır. Avrupa grubunda “Pesident” hariç diğer çeşitler kendine verimlidir. Bununla birlikte yeterli ürün için tozlayıcı tavsiye edilir. Japon grubunda ise çeşitlerin çoğu kendine verimsizdir ve bahçe kurulurken seçilen çeşidin tozlayıcısı da bahçede bulundurmalıdır. Japon grubu erikler, Avrupa grubu eriklere göre daha az soğuklama gereksinimine sahiptir. Bu özelliklerinden dolayı sahil bölgelerinde rahatlıkla yetiştirilmektedir. Ilıman iklim bölgelerinde genellikle Avrupa grubu erikler, subtropik bölgelerde ise Japon grubu erikler tercih edilmelidir. Can erikleri, Akdeniz Bölgesi’nde yetiştiricilik için uygundur.

2. ERİK TÜRÜNÜN EKOLOJİK İSTEKLERİ

2.1. İklim İsteği

Oldukça değişik iklim şartlarında yetişebilen erik türlerine ülkemizin her bölgesinde rastlamak mümkündür. Yetiştiriciliğinde ilkbahar geç donları ve kış soğuklamasına dikkat edilmelidir. Japon tipi erikler, Avrupa grubu eriklerden 10-15 gün önce çiçek açtığından bunların ilkbahar donlarından daha çok zarar görme olasılığı vardır. Bu nedenle çeşit seçilirken bu duruma dikkat edilmelidir. Bunun yanında ilkbahar donlarından korunmak için çiçeklenmenin nispeten geç olduğu yüksek yerler ve kuzey yöneyler seçilmeli, soğuk havanın oturduğu vadi içleri ve hava akımının bulunduğu yamaçlar tercih edilmelidir.

Çiçeklenme zamanı oluşan düşük sıcaklıklar ve yağışlar tozlanmayı olumsuz etkiler. Bu koşullarda hem arı faaliyeti hem de çiçek tozlarının çimlenme kapasitesi azalır.

Erik ağaçları normal yetiştiricilik şartları altında, genel olarak, elmalar kadar kış soğuklarına dayanabilirler. Bununla birlikte, tür ve çeşitlerin kış soğuklarına dayanımı farklılık göstermektedir.

Ülkemizde erik yetiştirilen bölgeler veya yerler incelenirse, olağanüstü durumlar dışında, erik yetiştiriciliğinde kış donlarından korkulmaz.

Yetiştiriciliğinde üzerinde durulması gereken başka bir konu da kış dinlenmesidir. Kış soğuklama istekleri bakımından türler ve çeşitler oldukça farklı bir durum gösterir. Genellikle, Japon grubu eriklerin kış soğuklama istekleri, Avrupa grubu eriklerden daha azdır. Japon erikleri +7 °C’nin altında yaklaşık 600 saatten daha fazla bir soğuklamaya gereksinim duydukları halde, Avrupa eriklerinde bunun yaklaşık 1000 saat olduğu görülür. Bu durum erken çiçek açan Japon çeşitlerinin kışları ılık geçen bölgelerde yetiştirilme şansını arttırır. Bununla beraber, Avrupa grubunda çok uzun soğuklama gereksinimine sahip çeşitlerin de bulunduğu göz ardı edilmemelidir. Kış dinlenme isteği ülkemizde turfanda yetiştiricilik bölgesi olan Akdeniz Bölgesi’nde önemlidir. Bu bölgede Japon grubu erik çeşitleri ile erkenci ürün alınarak daha yüksek kazanç sağlanabilir. Ayrıca bölgede turfanda yeşil erik olarak Can eriği de yetiştirilmekte ve normal ürün alınmaktadır. Bununla birlikte bölgeye uyum sağlamış

Avrupa grubu erik çeşitleri de vardır. Bu çeşitlerin özellikle bölgede rakımın yüksek olduğu yerlerde kullanılması ürün açısından daha garantilidir. Erik yetiştiriciliği için yıllık 750 mm toplam yağış yeterlidir ve bu yağışın düzenli dağılması da gereklidir. Meyvelerin irileşmeleri ve iyi kaliteli olarak olgunlaşmaları için yazın toprakta yeteri kadar suyun bulunması gerekir. Geç olgunlaşan çeşitlerde, sonbaharda erken gelen fazla yağmurlar çatlamalara neden olabilir.

2.2. Toprak İsteği

Anaç kullanımı söz konusu olduğu için genel olarak pek çok toprak tipinde erik yetiştiriciliği yapılabilir. Bununla birlikte erikler, mineral maddelerce zengin, humuslu, sıcak, yeteri kadar nemli, orta derin veya derin topraklarda da yetişirler. Bu türlü topraklarda ağaçlar kuvvetli büyür, bol meyve verir ve uzun ömürlü olur. Kumlu ve nispeten yüzlek olan topraklarda yeteri kadar sulanarak erik yetiştirilebilirse de ağaçlar nispeten zayıf ve kısa ömürlü olur. Böyle topraklarda Japon çeşitleri tercih edilmelidir. Drenaj şartları iyi düzenlenmiş ağırca killi topraklarda özellikle P. domestica ve P. cerasifera anaç olarak seçilirse başarı sağlanabilir. Kurak yerlerde badem, kireçli topraklarda ise kayısı anacı kullanılabilir. Aktif kireç oranı yüksek olmayan kireçli topraklarda da erik yetiştirilebilir.

3. ERİĞİN ÇOĞALTILMASI VE ANAÇLARI

3.1. Eriğin Çoğaltılması

Erik çeşitleri genellikle aşı yoluyla çoğaltılır. Fidanlıklarda genellikle durgun ve sürgün göz aşıları kullanılır. Sürgün göz aşıları genellikle ekolojik şartların uygun olduğu yerlerde kullanılır. Büyük ağaçlarda çevirme aşısı yapılırken kalem aşılarından da faydalanılabilir.

3.2. Erik Anaçları

Kültür erik çeşitleri için değişik erik türleri, şeftali, kaysı ve badem anaç olarak kullanılabilir. Anaç seçiminde aşı uyuşması, ağaçlara verilecek boy, toprak tipi, hastalıklara dayanma gibi sorunlar rol oynar. Erik yetiştiriciliğinde kullanılabilecek anaçların özellikleri aşağıda verilmiştir (Çizelge 1).

Myrobolan eriği çöğürü (P. cerasifera): Erikler için çok eskiden beri kullanılan bir anaçtır. Avrupa ve Japon grubu çeşitlerle uyuşması iyidir. Myrobolan çöğürü üzerinde erik ağaçları büyük ve çok verimli olur. Sağlam yapılı olan ağaçların ömürleri de uzundur. Bu anaç, ağırca nemli topraklarda iyi geliştiği gibi hafif kumlu topraklara da iyi uyum sağlar. Bu nedenle değişik toprak tiplerine en iyi uyum sağlayan bir erik anacıdır.

Myrobolan klonları: East Malling Araştırma Enstitüsünde, Myrobolanlar arasında vegetatif olarak üretilen klonlar ayrılmıştır. Myrobolan A, B, C ve D adları ile anılan bu anaçlar arasında Myrobolan B anacı iyi köklenmesi, değişik çeşitlerle büyük ölçüde iyi uyuşması, kuvvetli ve verimli ağaçlar oluşturmasıyla önem kazanmıştır. Bu anaç odun çeliği ve daldırma ile üretilebilir.

…

Kaynak: http://www.tae.gov.ct.tr/Portals/1115/kitablar/erik.pdf

ERİK ÇEŞİTLERİ

Papaz
Can grubu eriklerden en çok yetiştirilen çeşit olup, ağaçları geniş, sık dallı ve yayvan taç oluşturur. Erken çiçeklenmeden dolayı bazı yıllar ilkbahar geç donlarından zarar görür. Genelde  yeşil olum döneminde Nisan sonu  hasat edilir. Hasat edilmezse Haziran sonu kırmızı olumda da hasat edilebilir. Meyve 20-25 gr. ağırlığında  yuvarlak sap tarafı hafif basık, karın çizgisi belirgin  ve  çukurdur. Meyve dış kabuk parlak yeşil, meyve eti sert, sulu ve açık yeşil renktedir. Kırmızı yada tam olum döneminde ise meyve et dokusu Kısmen kendine verimli olmakla birlikte Aynalı çeşidinin tozlayıcı olarak bulundurulması verimi artırır.

Red Beauty
Kaliforniya da geliştirilen Japon grubu erikler içerisinde en erken olgunlaşan bit çeşittir. Erkenciliği nedenle son yıllarda özellikle Akdeniz sahil kuşağında üretilmeye başlanılmıştır. Ağaçları seyrek dallı, parlak yapraklı olup yayvan taç oluşturur ve kuvvetli gelişir. Meyve yuvarlak, uç kısmı hafif sivrice, kabuk rengi kırmızı, meyve et rengi sarıdır. Meyve sert et dokulu olup raf ömrü uzundur. Dölleyicileri Santa Rosa  ve Myrobalan erikleridir. Haziran ayının son  haftası hasat edilir.

Black Star
Kaliforniya^da ıslah elden Japon grubu eriklerden olup ağaçları kuvvetli gelişir ve yayvan taç oluşturan çok verimli bir çeşittir. Meyve orta irilikte, sulu, lezzetli, tatlı, yuvarlak, sap ve çiçek çukurundan hafif basıktır.  Meyve dış kabuğu, mor-siyahımsı,  koyu mor, meyve eti sarı, tam olgunlukta turuncudur. Çekirdek Avrupa grubu eriklere göre oldukça küçüktür. Meyve tutumu çok iyi olup yeterli irilikte meyve alınabilmesi için mutlaka seyreltme gereklidir. Dölleyicileri, Santa Rosa, Friar, Angeleno, Black Diamont çeşitleridir. Hasat olumu zamanı Temmuz ayının 2. haftası olup Angeleno çeşidinden 60 gün öncedir.

Fortune
Kaliforniya’da ıslah edilen, ağaçları orta kuvvette ve dikine gelişme eğiliminde olan bir çeşittir. Meyve iri, kabuk tam olgunluk döneminde koyu kırmızı olup üzerinde olgunlaştığında kırmızıya dönen sarı lekeler vardır. Meyve eti sarı, kabuk altında kırmızı rengindedir. Meyve eti sert olup çekirdek ete bağlı değildir. Dölleyicileri Sanra Rosa, Friar’dır. Hasat olumuna Angeleno çeşidinden 30-35 gün önce, Ağustos ayının 2. haftası  gelir.

Black Diamond
Kaliforniya’ da ıslah edilen Black serisi erikler içerinde en kaliteli ve iri olan  çeşitlerden biridir. Ağaçları kuvvetli gelişir, yayvan taç oluşturur ve seyrek dallıdır. Yaprakları canlı, parlak koyu yeşildir. Meyve iri, yuvarlak, çiçek ve sap çukurundan basık, meyve koyu mor- siyahımsı  ve sarı beneklidir. Meyve eti koyu  turuncu, sert ve çekirdek ete bağlıdır. Ağustos ayının 2. haftası hasat olumuna gelir. Dölleyicileri Santa Rosa, Friar,Black Gold  ve Angeleno ‘dır.

Tracy Sun
Ağacı kuvvetli ve yarı yayvan gelişen. Her yıl düzenli ürün veren, orta mevsim çeşitlerindendir. Meyve iri, yuvarlak, koyu mor-siyah, meyve eti sarı- krem, renginde, tatlı, sulu ve sert dokuludur. Muhafazaya ve nakliyeye uygun bir çeşittir. Bursa şartlarında Temmuz ayının ortalarında hasat olumuna gelir. Japon grubu eriklerin yetiştirildiği tüm bölgelere önerilebilir.Tozlayıcıları; Friar, Santa Rosa çeşitleridir.

Friar
Japon grubu eriklerden yetiştiriciliği oldukça yaygın, erken verime yatan, düzenli ürün veren, verimli meyve tutumu iyi bir çeşittir.Ağaç dikine ve kuvvetli gelişir.Meyve yuvarlak-oval, seyretme yapıldığında oldukça iri, çatlamaya dayanıklı, tatlı, sulu, tam olumda dış kabuk koyu mor- siyah, düzgün ve parlak yüzeylidir. Meyve eti sert dokulu, sarımtırak beyaz renginde, çekirdek serbest olup oldukça küçüktür. Bursa şartlarında 1-10 Ağustos tarihlerinde hasat olumuna gelir. Aynı zamanda çiçek açan Japon Grubu erikler için iyi bir dölleyici olan Friar çeşidi için Santa Rosa ve Black Amber çeşitleri tozlayıcı olarak kullanılabilir.

Obilnaja
Rusya da Japon erikleri ile can grubu eriklerin melezlemesi ile elde edilmiş, ağacı kuvvetli gelişen, yayvan taç oluşturan, oldukça verimli bir çeşittir. Meyve yuvarlak,  kabuk sarı zemine üzerine koyu kırmızıdır. Meyve eti sarı renkte, sulu ve çekirdek ete bağlı değildir. Haziranı ayının son haftası olgunlaşır. Meyve etinin sert olmaması nedeniyle raf ömrü uzun olmayıp kısa sürede pazarlanmalıdır..Kısmen kendine verimli olmakla birlikte Can ve Myrobalan erikleri dölleyici olarak kullanılmalıdır.

Black Beauty
Ağaçları kuvvetli ve  yarı dik gelişir, yaprakları parlak koyu yeşil renkte, orta verililikte olup özellikle Akdeniz bölgesine iyi adapte olmuştur. Meyve orta irilikte, sulu, tatlı, lezzetli, yuvarlak ve hafif basıktır. Kabuk  menekşe  zemin üzerinde koyu mor, siyah, meyve eti sarı-kırmızı, tam olgunluk döneminde kokuludur. Temmuz ayının ilk haftası olgunlaşır. Friar ve Santa Rosa çeşitleri dölleyici olarak kullanılabilir.

Black Amber
Black serisi erikler içerinde ilk ıslah edilen çeşitlerden biri olup özellikle Kaliforniya da yetiştiriciliği çok yaygınlaşmıştır. Ağaçları orta kuvvette gelişir ve dikine büyüme eğilimindedir. Bakteriyel hastalıklara hassas olduğu için aşırı rutubetli  yerlere. önerilmez.  Meyve orta irilikte, yuvarlak, uçlardan basık, kabuk yoğun puslu, koyu mor- siyahımsı renkte olup üzerinde sarı lekeler  vardır. Meyve eti sarımtırak yeşil (amber) renkte, sert, sulu olup çekirdek oldukça küçük ve  ete yapışıktır. Dölleyicileri Friar, Black Diamont çeşitleridir. Hasat olumu Temmuz ayının son haftası olup Angeleno çeşidinden 45-50 gün önce hasat edilir.

Quens Rosa
Japon grubu erikler içerisinde yer alan kuvvetli gelişen ağaç yapısına sahip oldukça verimli bir çeşittir. Meyve iri, kabuk koyu kırmızı- pembe renklidir.Meyve Black Amber çeşidinden 5-6 gün sonra olgunlaşır. Meyve kabuğunda sapa doğru sarımtırak – yeşil üst renk oluşur. Meyve eti sarımtırak- beyaz renkli, tatlı, sulu ve gevrek dokuludur. Kendine kısır olan bu çeşit için tozlayıcı olarak Santa Rosa, Friar ve Casselman çeşitleri önerilir.

Original Sun
Kaliforniya’da ıslah edilen, Japon grubu eriklerdendir Ağaçları orta kuvvetli, geniş ve yarı yayvan gelişir. Erken verime yatan, her yıl düzenli ve bol ürün veren bir çeşittir. Meyve iri, yuvarlak, seyreltildiğinde 120-150 gr.dır. Meyve karın çizgisi oldukça belirgindir. Kabuk üst rengi koyu mor-siyah, meyve eti krem- beyaz renginde olup oldukça sert dokuludur. Özellikle Akdeniz ve Ege Bölgeleri için önerilebilir. Tozlayıcı olarak Santa Rosa, Friar, Tracy Sun çeşitleri kullanılabilir. Bursa yöresinde Temmuz ayının son haftası ile Ağustosun ilk haftası arasında olgunlaşır.

Autumn Giant
Ağaçları oldukça kuvvetli gelişir ve yarı dik taç yapısı oluşturur. Meyve kabuğu sarı zemin üzerinde  koyu pembe- kırmızı renginde, meyve oldukça iri, sert et dokulu, yuvarlak çiçek çukuru sivrice, çekirdek ete  bağlıdır. Meyve eti açık sarı renktedir. Eylül ayının son haftası hasat edilir. Tonlayıcıları; Friar, Santa Rosa,  Black Amber çeşitleridir.

Angeleno
Ağaçları oldukça kuvvetli gelişir ve yarı yayvan taç oluşturur. Meyve iri seyreltme yapıldığında oldukça iri, yuvarlak, uçlardan hafif  basık, oldukça sert et dokuludur. Kabuk koyu menekşe–siyah renginde ve pusludur. Meyve eti açık sarı renginde, çekirdek küçük ve ete bağlı değildir. Bahçede dölleyici bulunmazsa yeterli ürün alınamaz. Hasat olumu; 10-15 Eylül tarihlerindedir. Soğuk hava depo koşullarında yaklaşık 3 ay, kontrollü atmosferde ise 4 ay özelliklerini yitirmeden muhafaza edilebilir. Bu özelliğinden dolayı yetiştiriciliği yaygınlaşmıştır. Döleyicileri; Santa Rosa, Friar ve Obilnaja ‘dır.

…